Pedagogika Marii Montessori w pracy z dzieckiem niepełnosprawnym.

Maria Montessori zaliczana jest do grupy wielkich reformatorów szkoły tradycyjnej, ma ona jednak również bezpośredni udział w tworzeniu podstaw pedagogiki dzieci niepełnosprawnych intelektualnie, opartej na bazie praktycznych doświadczeń pracy z grupą tych dzieci.

---

Bardzo istotny jest również fakt, iż podstawy pedagogiki Montessori powstały po zapoznaniu się przez nią
z metodami Itarda i Sequina, a więc wykreowane zostały na bazie praktycznych doświadczeń w pracy z dziećmi głębiej niepełnosprawnymi intelektualnie.
Obecnie coraz częściej wykorzystuje się pedagogiczne postulaty Montessori w pracy
z dziećmi niepełnosprawnymi, a ogromną zaletą tej teorii jest troskliwość z jaką nauczyciel montessoriański odnosi się do dziecka, proponując mu zajęcie się pomocami rozwojowymi, atrakcyjnymi i zachęcającymi do wytrwałości w pracy. Szkolnictwo specjalne zaczerpnęło wiele istotnych zasad z pedagogiki Montessori – między innymi - zasadę akceptacji i życzliwości, wszechstronnej poglądowości i pomocy, przykładu i indywidualizacji. Montessori wielokrotnie podkreślała, że podstawą oddziaływań terapeutyczno – wychowawczych w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi intelektualnie muszą być specyficzne metody pedagogiczne oraz takie warunki i formy pracy, które wyzwolą indywidualność dziecka. Edukacja musi bowiem zajmować się rozwojem indywidualności
i pozwolić dziecku pozostać niezależnym, nie tylko w najważniejszych latach dzieciństwa, ale we wszystkich stadiach rozwoju. Pedagog specjalny ma do czynienia ze znacznie trudniejszymi problemami biomedycznymi, psychologicznymi i społecznymi swoich podopiecznych, jednakże w trakcie pracy pedagogicznej nigdy nie powinien zapominać o rozwoju indywidualności dziecka oraz jego udziale w prawdziwym życiu społecznym. Indywidualizacja pracy i aktywne metody uczenia – czyli uczenie przez działanie, mogą spełniać rolę terapeutyczną tym skuteczniej, im młodsze jest dziecko, posiada bowiem ono tzw. pamięć kinestetyczną – pamięć mięśni, dzięki której proces uczenia zostaje wzmocniony (E. Łatacz, 2000, s.43).

W pracy z materiałem montessoriańskim uwzględnia się wrażliwe fazy rozwoju dziecka, dzięki czemu jest on dla niego interesujący, a dodatkową zaletą jest to, że dziecko może powtórzyć każdą czynność dowolną ilość razy i w dowolnym czasie, co ułatwia proces kształcenia. W pewien uproszczony sposób możemy powiedzieć, że niektóre informacje można przekazać dziecku poprzez kształcenie ruchowe, wzmacnia ono bowiem w ten sposób procesy poznawcze. Montessori opracowała całe zestawy ćwiczeń ruchowych w których dziecko ma szansę wyćwiczyć pojedyncze czynności i tym samym trenować poznawanie otaczającej rzeczywistości, co szczególnie przydatne jest w pracy z dziećmi
o wolniejszym tempie rozwoju, tym bardziej, że dziecko otrzymuje w prezentacji ćwiczenia instrukcję, jak powinien wyglądać następny ruch (fot.1), co wpływa na wyeliminowanie błędów
w uczeniu się.



fot. 1 Ola układająca różową wieżę w specjalnym stojaku

Możliwe do zastosowania w każdych warunkach i ułatwiające koncentrację są ćwiczenia ciszy i chodzenia po linii (elipsie). Pomagają one dzieciom niwelować nadpobudliwość psychomotoryczną i dlatego mogą spełniać terapeutyczną rolę. Terapeutyczne zastosowanie znaleźć mogą również ćwiczenia praktycznego dnia, nie wymagające specjalnych pomocy,
a koordynujące ruchy i ułatwiające skupienie
(E. Łatacz, 1995, s.46).
Podstawą pedagogiki Montessori jest nauczanie wielozmysłowe a więc umożliwiające oddziaływanie na wiele zmysłów, co jest warunkiem niezbędnym do powstawania skojarzeń w procesie zdobywania doświadczeń i wiedzy oraz stwarzanie dziecku warunków do podejmowania samodzielnej decyzji odnośnie własnej pracy.

Propozycja Montessori jest więc pewnym sposobem uatrakcyjnienia i ułatwienia indywidualnej i grupowej stymulacji rozwojowej dzieci niepełnosprawnych. Zwolnione tempo uczenia się, zniekształcony i często nieadekwatny odbiór zmysłowy świata powodują u dzieci lęk, frustrację i depresję, uniemożliwiające sukces. Dopiero wytworzenie swobodnej atmosfery
i wyzwolenie wolności dziecka, wywołuje tak pożądaną spontaniczną, własną aktywność dziecka.
Przystosowanie materiału montessoriańskiego do potrzeb dzieci niepełnosprawnych nie nastręcza dużych trudności. Część materiału może być stosowana bez żadnej adaptacji, a w przypadku stosowania go przez dzieci niewidome, zamiana kolorów na zróżnicowaną fakturę, lub alfabetu drukowego na alfabet Braille’a jest bardzo prosta.
W metodzie Montessori, przy wykonywaniu niektórych ćwiczeń zaleca się dzieciom przesłonięcie oczu czarną opaską. Trudności wynikające z ograniczeń motorycznych lub osłabionej koordynacji ruchowej pokonuje się poprzez zastosowanie elementów spajających, ułatwiających stabilizację poszczególnych części pomocy – np. umożliwienie dziecku ułożenia różowej wieży poprzez ustawianie jej w specjalnym stojaku (fot.2).



fot. 2 Nauczyciel prezentujący sposób pracy z wybranym przez dziecko materiałem

Niemniej jednak stosowanie materiału montessoriańskiego w pracy
z niepełnosprawnymi nie może być prostym przeniesieniem zasad klasycznej metody Montessori. Włączenie dziecka niepełnosprawnego do grupy pełnosprawnych musi być poprzedzone jego indywidualną pracą z materiałem, którą wykonuje przy pomocy nauczyciela. Jeśli osiągnie wystarczające wyniki, i pomimo posiadanych ograniczeń intelektualnych jest zdolne do sterowania własnym działaniem, włączane jest do pracy w grupie, gdyż należy pamiętać, że pojęcie terapii Montessori jest ściśle osadzone w kontekście integracji dziecka zdrowego z dzieckiem niepełnosprawnym (G. Kucharzewska, 2002). Sformułowanie celu terapii Montessori nie jest więc trudne: - to wspólne wzrastanie, życie, nauka, wzajemne wspieranie się, poznawanie i wspomaganie pełno – i niepełnosprawnych, a więc szeroko rozumiana integracja.
Dziecko podczas pracy z nauczycielem ma możliwość samodzielnego wyboru materiału
z którym chce pracować, wielokrotnego powtarzania ćwiczenia, nieskrępowanego manipulowania i odkrywania, podczas którego ukazujemy dziecku cel, który w momencie osiągnięcia przynosi „zmaterializowany” sukces, pierwsze dziecięce osiągnięcia i oznaki panowania nad otoczeniem, rzeczywistością, a więc pierwsze oznaki niezależności i wolności dziecka.


BIBLIOGRAFIA:

1. Kucharzewska G., Terapia Montessori kluczowym momentem integracji społecznej, referat wygłoszony w Polskim Towarzystwie Montessori, Łódź 2002
2. Miksza M., Zrozumieć Montessori, IMPULS, Kraków 1998
3. Badura - Strzelczyk G., Pomóż mi zrobić to samemu. Jak wykorzystać idee Marii Montessori we współczesności?, IMPULS, Kraków 1998

---

Wróć do spisu treści